Gemmoterapia, czyli pączkobranie – praktyczna fitoterapia

W Polsce ten odłam fitoterapii dopiero raczkuje. Jedyną polską publikację naukową na temat gemmoterapii opracował dr Henryk Różański, a informacji o leczniczych walorach roślinnych pąków można szukać głównie w witrynach zagranicznych. Miejmy nadzieję, że gemmoterapia zostanie doceniona także w naszym kraju i będzie pojawiało się coraz więcej opracowań i monografii w języku polskim, a polskie zielarnie sukcesywnie będą poszerzały swój asortyment o gemmoterapeutyki. To właśnie pąki są zalążkiem łodyg, liści, kwiatów czy owoców – w nich drzemie wielka siła, którą warto wykorzystać w codziennej profilaktyce zdrowotnej.

Dlaczego właśnie pąki?

Gemmoterapia to dział ziołolecznictwa wykorzystujący terapeutyczne działanie świeżych pąków i młodych pędów drzew i krzewów. Zbiera się je wczesną wiosną, w kluczowym momencie ich naturalnego cyklu rozwojowego i obrabia się na świeżo, używając do tego wody, alkoholu i gliceryny w odpowiednich proporcjach. W ten sposób powstają tzw. gemmoterapeutyki – coś à la nalewki – sporządzane 
z pąków drzew i krzewów. Pąki i młode pędy rośliny stanowią prawdziwy koncentrat energii i witalności. Gromadzą w sobie całą moc przyszłej rośliny. Pąki zawierają wysokie stężenie aktywnych, a także najkorzystniejszych dla organizmu substancji, takich jak witaminy, minerały, przeciwutleniacze, fitohormony, enzymy czy pierwiastki śladowe. Roślinne pąki zachowują cały swój potencjał genetyczny w zarodku, dzięki czemu na tym etapie pełne są najrzadszych i unikalnych fitoskładników, które nie będą już obecne w dorosłej roślinie.
Pączek jest głównym rezerwuarem merystemu (grupy niezróżnicowanych komórek embrionalnych) roślin. Merystem to roślinna tkanka twórcza zdolna do regularnych podziałów komórkowych. Nazwa „merystem” pochodzi od greckiego słowa meristos – mogący się dzielić. Merystem może dzielić się tak długo, jak długo jest żywy i produkuje liście drzewa każdego roku (in vitro zaledwie jedna komórka embrionalna jest w stanie odtworzyć całą roślinę)1. 
Każda niezróżnicowana komórka embrionalna ma zapisaną informację genetyczną, pąki zawierają sporo kwasów nukleinowych, pierwiastków śladowych, minerałów, witamin, enzymów, czynników wzrostu (auksyny, gibereliny), soków, których ilość maleje wraz z pojawieniem się pierwszych listków. To właśnie pąki są zalążkiem łodyg, liści, kwiatów czy owoców – w nich zgromadzona jest cała siła2. 

Wsparcie dla zdrowia 

Nalewki gemmoterapeutyczne warto włączyć do codziennej profilaktyki, trzeba jednak pamiętać, że przed zastosowaniem terapii ekstraktami z pączków konieczne jest przeprowadzenie detoksykacji organizmu. Podczas kuracji należy zadbać o wystarczające spożycie płynów – wody i niesłodzonych herbat. Odpowiedni tryb picia pomaga nerkom w prawidłowym funkcjonowaniu i wydalaniu toksycznych substancji z organizmu. Nalewki pączkowe dostarczają organizmowi substancji, które go wzmacniają i harmonizują, zwiększają jego odporność oraz działają profilaktycznie. 
Po zebraniu pąki maceruje się w alkoholu, a następnie rozcieńcza jako środek homeopatyczny, ponieważ składniki pąków są bardzo silnie skoncentrowane. Gemmoterapia łączy w sobie działanie fitoterapii, homeopatii i medycyny bioinformatycznej, gdyż w pąkach przechowywana jest ważna informacja genetyczna – programy określające sposób podziału tkanek roślinnych i ich funkcjonalność.
Tkanki zarodkowe (szczelnie zamknięte pąki) zbierane są najczęściej w lutym/marcu, ponieważ wtedy zawierają najwięcej substancji biologicznie czynnych, niezbędnych do ich wzrostu. Te składniki aktywne ekstrahowane są do mieszaniny etanolu i gliceryny, co poprawia uwalnianie niezbędnych pierwiastków. Mechanizm działania wynika z zawartości tkanek zarodkowych, które są silnie skoncentrowane. Gemmoterapeutyki działają na organizm na różnych poziomach fizjologicznych i są generalnie najbardziej skuteczne ze wszystkich koncentratów roślinnych.
Badania wykazały, że ilość aminokwasów w pąkach jest znacznie wyższa niż w dojrzałych liściach. Oprócz aminokwasów w pąkach znajdują się ważne dla wzrostu hormony roślinne: auksyna, cytokinina i giberelina. Ponadto w całkiem młodych listkach i gałązkach można znaleźć pewne drugorzędne substancje roślinne, witaminy, minerały i chlorofil3.
Przykładowe zastosowania:

• wsparcie płodności zarówno wśród mężczyzn, jak i kobiet,
• wzmocnienie i poprawa pracy układu hormonalnego, 
• regeneracja organów,
• zdolność do usuwania zanieczyszczeń z organizmu,
• wzmocnienie systemu odpornościowego,
• poprawa funkcji ośrodkowego układu nerwowego,
• działanie przeciwalergiczne.
   

Tab. 1. Pąki roślinne stosowane w maceratach o leczniczych właściwościach

Surowiec roślinny	Prozdrowotne działanie maceratów roślinnych
Aronia	Wspiera układ odpornościowy, pomaga chronić organizm przed chorobami nowotworowymi, udarem mózgu, nadciśnieniem tętniczym, miażdżycą, wspomaga walkę z cukrzycą, poprawia wygląd skóry, włosów i paznokci. Działa przeciwsklerotycznie, uszczelnia naczynia krwionośne, niszczy szkodliwe wolne rodniki oraz chroni  organizm przed wirusami, bakteriami i grzybami
Czarna porzeczka	Opóźnia procesy starzenia, reguluje poziom cholesterolu we krwi, zapobiega miażdżycy, dba o prawidłowy przepływ krwi przez tętnice i żyły, wzmacnia i uszczelnia ściany żył i tętnic, działa przeciwbakteryjnie,  wspiera pracę układu moczowego, zwłaszcza podczas częstych i nawracających stanów zapalnych  pęcherza moczowego
Czarny bez	Pozytywnie wpływa na ściany naczyń krwionośnych. Pomocny dla diabetyków oraz osób narażonych  na choroby układu sercowo-naczyniowego (zawały serca, miażdżyca) oraz zmagających się ze stanami  zapalnymi układu moczowego. Działa przeciwreumatycznie i przeciwnowotworowo (nawet na wyściółce  powierzchownych guzów). Pomocny przy przeziębieniach, alergiach, podnosi odporność
Brzoza brodawkowata	Przeciwdziała osteoporozie, wpływa na pracę trzustki i wątroby. Odtruwa organizm, działa moczopędnie,  napotnie, przeciwobrzękowo, przeciwzapalnie, przeciwreumatycznie, odkażająco, przeciwartetycznie,  oczyszcza drogi moczowe. Eliminuje nadciśnienie tętnicze. Odpowiednia przy utracie witalności i zaburzeniach hematopoezy, znacząco wpływa również na sferę hormonalną i potencję
Sosna zwyczajna	Regeneruje tkankę kostną i chrząstki. Odpowiednia do leczenia choroby zwyrodnieniowej stawów i osteoporozy. Dostarcza organizmowi dużą ilość minerałów. Łagodzi objawy boreliozy, bóle pleców, leczy paradontozę
Żurawina	Poprawia stan kości, leczy choroby stawów, zapobiega odkładaniu się tłuszczu i wapnia w naczyniach  krwionośnych. Usprawnia pracę jelit, pomocna przy stanach zapalnych dróg moczowych, stanach zapalnych gruczołu krokowego, środek wspomagający w nietrzymaniu moczu. Przeciwdziała miażdżycy, osteoporozie, dobra na zaparcia, działa rozkurczająco przy dolegliwościach menopauzalnych. Zwalcza drożdżaki i grzybicę
Jałowiec pospolity	Z powodzeniem regeneruje nawet bardzo zniszczoną wątrobę i nerki. Działa przeciwsklerotycznie  i przeciwnowotworowo. Pomocny w zwalczaniu trądziku, boreliozy, żółtaczki, łuszczycy, reumatyzmu,  gruźlicy, mononukleozy, wzdęć, otyłości, kamieni żółciowych. Dodaje energii, dobrze detoksykuje,  poprawia trawienie, usprawnia pracę trzustki, reguluje poziom cholesterolu
Jagoda leśna	Działa dezynfekująco na organizm i poprawia widzenie przez bezpośredni wpływ na siatkówkę i nerw wzrokowy. Poprawia wykorzystanie naturalnej insuliny, dedykowana dla diabetyków. Poprawia stan naczyń krwionośnych. Warto ją podawać przy celiakii i chorobie Leśniowskiego-Crohna. Likwiduje wzdęcia, drgawki, dobrze wpływa  na pracę trzustki i jelit
Dziewanna wielokwiatowa	Wpływa na pracę grasicy i śledziony, przeciwdziała niektórym alergiom, a przede wszystkim świetnie wpływa  na pracę układu oddechowego, pomocna przy astmie, kaszlu i stanach zapalnych dróg oddechowych
Kasztanowiec zwyczajny	Działa ściągająco, przeciwzapalnie, przeciwwysiękowo, odtruwająco. Zastosowanie: stany zapalne,  przepuszczalność naczyń krwionośnych, zakrzepy, owrzodzenia, obrzęki limfatyczne, nadciśnienie tętnicze, zapalenie naczyń krwionośnych, niedobór witaminy K, zapalenie kłębuszków nerkowych, zapalenie siatkówki i naczyniówki oka, choroba hemoroidowa, żylaki. Pąki kasztanowca korzystnie wpływają na trawienie przy zaburzeniach metabolicznych. Oczyszczają układ limfatyczny i łagodzą obrzęki limfatyczne
Grab pospolity	Korzystnie wpływa na górne drogi oddechowe, pomocny przy nieżycie nosa. Stymuluje czynność wątroby  i jest doskonałym środkiem przeciwsklerotycznym. Tłumi również zwiększone krwawienie. Łagodzi kaszel,  pomocny przy zapaleniu płuc i oskrzeli
Jesion wyniosły	Działa przeciwzapalnie, moczopędnie, przeciwwysiękowo, uspokajająco. Zastosowanie: choroby reumatyczne, dna moczanowa, obrzęki, zapalenie stawów, nerwice. Zmniejsza ilość kwasu moczowego we krwi.  Zwalcza objawy grypy i mononukleozy zakaźnej
Klon polny	Zastosowanie: obrzęki, puchlina wodna, wychudzenie, nowotwory, zatrucia, otyłość, zaburzenia pamięci.  Łagodzi bóle i zawroty głowy, nerwobóle. Warto go stosować w stwardnieniu rozsianym, problemach  z kanałem nadgarstka, napadami padaczkowymi, chorobie Parkinsona
Jodła pospolita	Zastosowanie: nieżyty układu oddechowego, zaflegmienie dróg oddechowych, ropne zmiany w układzie oddechowym, stany zapalne nerek i pęcherza połączone z bolesnym oddawaniem moczu i wydzielinami  śluzowo-ropnymi z cewki moczowej. Skuteczna przy bólach gardła i zapaleniu oskrzeli
Buk zwyczajny	Zastosowanie: stany zapalne i infekcje układu oddechowego, zatok, układu pokarmowego, skóry i błon  śluzowych. Pomocny w stanach zapalnych narządów płciowych, łojotoku, wypryskach, łuszczycy, trudno  gojących się ranach, zapaleniu układu moczowego, hemoroidach, zapaleniu odbytu, oka, uszu, jamy  nosowo-gardłowej. Nadaje blask włosom
Lipa drobnolistna	Działa moczopędnie, przeciwzapalnie i antyseptycznie, wzmacnia naczynia krwionośne. Obniża ciśnienie krwi. Wzmaga wydzielanie potu, szczególnie podczas gorączki. Łagodzi podrażnienia błony śluzowej przewodu  pokarmowego i gardła
Leszczyna pospolita	Działa przeciwzapalnie, przeciwgorączkowo. Pomocna przy zapaleniu wątroby, nietrzymaniu moczu, rwie kulszowej, zapaleniu wątroby, kaszlu, bezsenności, infekcjach wirusowych, stresie, nerwowości, bezsenności, zapaleniu oskrzeli. Reguluje poziom cholesterolu, łagodzi zaburzenia hormonalne
Dziurawiec zwyczajny	Ma właściwości uspokajające, przeciwlękowe, przeciwekstatyczne. Łagodzi nerwy, działa przeciwbólowo, przeciwskurczowo na mięśnie gładkie dróg żółciowych i naczyń krwionośnych (w zaburzeniach trawienia  i chorobach wątroby). Działa moczopędnie, żółciopędnie i żółciotwórczo. Hamuje wzrost gronkowca złocistego. Stosowany w rehabilitacji po udarach, w stwardnieniu rozsianym oraz we wszystkich postaciach stanów zapalnych i schorzeniach nerwowych
Malina	Obniża gorączkę, szczególnie w przebiegu infekcji wirusowych i bakteryjnych, łagodzi bóle menstruacyjne,  polecana dla diabetyków, ponieważ obniża poziom glukozy we krwi. Działa uspokajająco, obniża ciśnienie  tętnicze krwi. Reguluje pracę przewodu pokarmowego, działa pomocniczo w leczeniu anemii, chroni  przed zawałem
Rozmaryn	Poprawia wydolność płuc, serca, nerek. Działa żółciotwórczo, odtruwająco, zapobiega przerzedzaniu się kości. Polecany dla diabetyków, przyczynia się do wzrostu poziomu insuliny, obniża poziom glukozy we krwi. Pomaga także przy osłabieniu psychicznym, zmęczeniu, depresji. Dodaje energii, łagodzi bóle głowy, poprawia trawienie i apetyt
Dzika róża	Zastosowanie: przeziębienie, gorączka, niedobory witamin, przewlekłe choroby skórne, reumatyzm,  nadciśnienie tętnicze, stany zapalne układu moczowego, alergie, stany zapalne jelit i żołądka, owrzodzenie, nadżerki, krwawienia dziąseł
Topola czarna	Zastosowanie: dna, artretyzm, reumatyzm, bóle różnego pochodzenia (mięśni, stawów, nerwobóle, neuralgie), kamica moczowa i żółciowa, niedobór żółci, hemoroidy, obrzęki pochodzenia reumatycznego, nerwice  wegetatywne, owrzodzenia błon śluzowych, afty, liszaje, wypryski, atopowe zapalenie skóry, ropnie, trądzik, łuszczyca, stany pozawałowe, osłabienie, choroby zakaźne, przeziębienie, trudno gojące się rany, łojotokowe zapalenie skóry, stan zapalny odbytu, stany zapalne narządów płciowych, zapalenie gardła, stany zapalne  zatok obocznych nosa, zapalenie krtani, tchawicy i oskrzeli
Wierzba biała	Działa przeciwzapalnie, przeciwbólowo, przeciwwysiękowo, napotnie, przeciwgorączkowo, przeciwartretycznie. Łagodzi objawy przeziębienia i grypy. Poprawia krążenie krwi, przyspiesza wydalanie kwasu moczowego,  pomaga w likwidacji obrzęków. Wzmaga wydzielanie żółci, wspomaga detoksykację organizmu
Wrzos	Działa uspokajająco, rozkurczowo i moczopędnie, pomocny w leczeniu dolegliwości dolnych dróg moczowych. Naturalny środek przeciwbakteryjny. Zmniejsza napięcie nerwowe, pomocny przy niestrawnościach,  łagodzi bóle brzucha. Przy problemach skórnych działa łagodnie przeciwzapalnie i oczyszczająco.  Pomocny w chorobach układu oddechowego (efekt wykrztuśny)

Źródło: Opracowanie własne.

Od fitembrioterapii do gemmoterapii

W latach 50. ubiegłego wieku dr Paul Niehans (1882–1971), pionier w swojej dziedzinie, szwajcarski chirurg, zapoczątkował prace nad terapią świeżymi komórkami pochodzenia zwierzęcego. Niehans jako pierwszy użył zwierzęcych komórek mózgowych podwzgórza i przysadki, terapeutycznie stosował także komórki wątroby, trzustki, nerek, serca, dwunastnicy, grasicy i śledziony. W 1949 r. oprócz komórek świeżych zaczął stosować także liofilizowane. Terapia komórkowa opracowana w latach 30. XX w. przez Niehansa polegała na pobieraniu świeżych komórek z zarodków owiec (rasy czarnej owcy z Nowej Zelandii) i wstrzykiwaniu ich bezpośredni...