Hamowanie apetytu – metody sprzyjające zmniejszeniu apetytu jako sposób walki z otyłością

Otyłość definiuje się jako stan patologicznego nagromadzenia tkanki tłuszczowej spowodowany hipertrofią (wzrostem wielkości) lub/i hiperplazją (wzrostem liczby) komórek tłuszczowych (adipocytów)3. Otyłość stwierdzić można, gdy poziom tkanki tłuszczowej u mężczyzn przekracza 25% masy ciała, natomiast u kobiet – 35%4. Najczęściej do oceny i klasyfikacji otyłości wykorzystuje się wskaźnik BMI, który wyraża proporcję masy ciała do kwadratu wzrostu5. Według WHO otyłość można rozpoznać, gdy wartość tego wskaźnika wynosi co najmniej 30 kg/m2, natomiast gdy osiąga on 40 kg/m2, mówimy o otyłości olbrzymiej6 (tab. 1). Rozróżniamy również otyłość prostą, czyli pierwotną, która dotyczy aż 80–90% pacjentów. Ten typ otyłości związany jest z długotrwałym dodatnim bilansem energetycznym, będącym konsekwencją nadkonsumpcji żywności w porównaniu z wielkością wydatków energetycznych związanych z aktywnością fizyczną. Otyłość wtórna dotyczy natomiast 10–20% chorych i jest następstwem zaburzeń hormonalnych, uszkodzeń funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego, uwarunkowań genetycznych, czy też czynników jatrogennych (np. stosowanych środków farmakologicznych), prowadzących do wzrostu masy ciała7.

 Tab. 1. Klasyfikacja – wskaźnika masy ciała6

Wzrost BMI powyżej 30 kg/m2 zwiększa ryzyko chorób układu krążenia (m.in. chorób serca, choroby wieńcowej, nadciśnienia tętniczego), uznanych za główne przyczyny zgonów, choroby zwyrodnieniowej stawów, która prowadzić może do inwalidztwa, chorób wątroby i dróg żółciowych,  cukrzycy typu 2 oraz niektórych typów nowotworów. Otyłość może zatem sprzyjać skróceniu oczekiwanej długości życia lub znacznie obniżać jego jakość8. Należy też zauważyć, że przewlekła otyłość, potęgując ryzyko chorób współistniejących, prowadzi do wzrostu kosztów opieki zdrowotnej. Dlatego większość rządów wprowadza programy zdrowotne, skupiające się przede wszystkim na zapobieganiu powstawania otyłości, a nie tylko leczeniu jej konsekwencji zdrowotnych. Chcąc w pełni zrozumieć ogólnoświatowy problem związany z nadmierną masą ciała, należy zwrócić uwagę na to, że dawniej zjawisko otyłości dotyczyło przede wszystkim krajów gospodarczo rozwiniętych, o wysokich dochodach, w których styl życia wiązał się z dietą obfitującą w tłuszcze nasycone oraz cukry proste6. Obecnie nadwaga i otyłość dramatycznie wzrastają również w krajach o niskich i średnich dochodach1. 

Definicja głodu i sytości 

Głód można definiować jako subiektywne połączenie wrażeń i odczuć manifestowane w różny sposób (m.in. pusty żołądek, zawroty głowy) świadczące o potrzebie poszukiwania i spożycia pokarmu. Głód uruchamia mechanizmy dążące do zaspokojenia potrzeby jedzenia33. Sytość natomiast to zaspokojenie głodu, charakteryzuje się uczuciem pełności po posiłku. Jej poziom zależy od składu i ilości żywności. Uczucie sytości, predysponując do hamowania spożycia, wpływa na długość przerw między posiłkami34, 35. Nasycenie z kolei narasta podczas posiłku i decyduje o zakończeniu spożycia przez modulację rozszerzania żołądka czy osłabianie węchu i smaku36. Czynniki żywieniowe wpływające na sytość i uczucie nasycenia od początku spożycia do jej uzyskania omawiane są w „kaskadzie sytości”, która stanowi model mechanizmów na nią wpływających. Rozpoczęcie spożycia zależy od wpływu czynników sensorycznych oraz poznawczych, które ustalają konkretne wymagania co do spożywanej żywności (wygląd, zapach, smak, konsystencja czy temperatura). Kiedy pokarm pojawia się w układzie pokarmowym, znajduje się pod wpływem czynników preabsorpcyjnych. Początkowo rozszerzenie żołądka inicjuje sekrecję informacji do mózgu o poziomie nasycenia. W fazie postabsorpcyjnej produkty trawienia białek, tłuszczów i węglowodanów, oddziałując na receptory, wysyłają sygnały o poziomie wysycenia organizmu, które wpływają na sytość33. Czas trwania kaskady sytości zależy od składu posiłku i właściwości spożywanej żywności, zatem dobór pokarmów, modulując sytość i nasycenie, może regulować apetyt (tab. 2).

Regulacja i czynniki determinujące pobór pokarmu

Wielkość masy ciała zależy od równowagi między ilością przyjmowanej i wydatkowanej energii oraz podlega ciągłej kontroli złożonym mechanizmom homeostatycznym10. Utrzymanie zrównoważonego bilansu energetycznego zapewnia prawidłowe funkcjonowanie organizmu i chroni przed wahaniami masy ciała. Bilans uznaje się za zrównoważony, gdy różnica pomiędzy dostarczeniem energii z pokarmem a wydatkami energetycznymi organizmu nie przekracza 10% w ciągu 8–10 dni11. Z kolei dodatni bilans energetyczny, który trwa dłużej, może zaburzać mechanizmy homeostazy energetycznej i prowadzić do wzrostu masy ciała10. Wpływ na pobór pokarmu mają zarówno czynniki zewnętrzne, do których zalicza się wpływy społeczne i stres, jak i bodźce sensoryczne związane z samą żywnością (np. zapach, wygląd, smak). Kolejną grupę stanowią determinanty wewnętrze, do których należą neuropeptydy, hormony przewodu pokarmowego oraz hormony tkanki tłuszczowej12.