Związki roślinne wspierające procesy widzenia Część I. Karotenoidy

Impulsy nerwowe płynące z nerwów wzrokowych są następnie przetwarzane w korowych ośrodkach wzrokowych i ostatecznie rejestrowane jako obraz widziany przez człowieka. W procesach widzenia, obok witaminy A oraz jej roślinnych form prekursorowych, mają znaczenie także inne barwniki karotenoidowe. Należą do nich luteina oraz zeaksantyna, które w dużej koncentracji występują w plamce żółtej, gdzie chronią tkankę siatkówki przed fototoksycznym działaniem światła. 
Do związków roślinnych wspierających procesy widzenia należą także różnego rodzaju polifenole. W tym kontekście najbardziej znane są antocyjany, które w oftalmologii mają już długą tradycję stosowania. Inne polifenole roślinne również mogą wspierać procesy widzenia, z uwagi na działanie antyoksydacyjne oraz przeciwzapalne. Do substancji aktywnych pochodzenia roślinnego ważnych dla prawidłowej pracy oczu należą również długołańcuchowe kwasy tłuszczowe omega-3, szczególnie kwas dokozaheksaenowy, który występuje w niektórych algach morskich. Zwykle kojarzymy jego obecność z produktami odzwierzęcymi (ryby, owoce morza), ale pierwotnym jego źródłem są jednak organizmy zdolne do procesu fotosyntezy, takie jak cyjanobakterie lub wodorosty. Jeśli chodzi o inne kwasy tłuszczowe, na uwagę zasługuje także należący do rodziny omega-6 kwas γ-linolenowy (GLA). W pierwszej części artykułu zostaną omówione karotenoidy z uwagi na ich podstawowe znaczenie dla procesów widzenia oraz istotną rolę ochronną przed rozwojem chorób oczu. 

R e k l a m a

Karotenoidy to rozpuszczalne w tłuszczach barwniki roślinne, które są obecne w warzywach oraz owocach, cechujące się szczególnymi właściwościami dla zdrowia oczu. Organizm człowieka nie ma zdolności do ich syntezy, dlatego związki te muszą być dostarczane wraz z dietą. Oko jest szczególnym miejscem kumulacji karotenoidów w organizmie człowieka. Prawie wszystkie jego struktury – z wyjątkiem ciała szklistego, rogówki oraz twardówki – kumulują istotne ich ilości. Siatkówka, soczewka oraz błona naczyniowa oka gromadzą duże ilości luteiny oraz zeaksantyny. W największej koncentracji barwniki te występują w plamce żółtej, gdzie dominuje luteina (36%), zeaksantyna (18%)1 oraz produkt jej lokalnej konwersji – mezozeaksantyna (18%). Karotenoidy obecne są także w takich strukturach oka, takich jak na przykład ciało rzęskowe, w którym odnotowano stosunkowo wysoką koncentrację luteiny oraz likopenu. W rogówce i twardówce wykazano obecność tylko śladowych ilości karotenoidów, nie stwierdzono ich natomiast w ciele szklistym2. Poza tkankami oka, miejscem występowania karotenoidów jest tkanka tłuszczowa, wątroba oraz nadnercza. Substancje te są...