Postępowanie dietetyczne w alergiach krzyżowych

Już w latach 40. XX wieku stwierdzono w badaniach naukowych, że u osób uczulonych na pyłki dochodzi do nasilenia objawów po spożyciu niektórych pokarmów. Również u osób uczulonych na sierść kota może występować alergia krzyżowa – ujawnia się wówczas pod postacią reakcji alergicznej na wieprzowinę. Z kolei alergia na białka mleka krowiego może objawić się wysypką po zjedzeniu wołowiny i katarem przy głaskaniu psa. Często objawia się nagle i może być niebezpieczna – ze względu na ryzyko wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego. 

Częstość występowania alergii zarówno wziewnych, jak i pokarmowych znacznie wzrosła w ostatnich dziesięcioleciach, prowadząc do konieczności zbadania czynników środowiskowych, które mogą mieć na to wpływ. Stwierdzono, że dieta i skład mikroflory jelitowej to dwa główne powiązane ze sobą czynniki, które mogą modyfikować podatność na alergie. Oprócz mikroflory jelitowej warto przyjrzeć się tak zwanej komensalnej florze bakteryjnej skóry, ponieważ istnieje coraz więcej dowodów na to, że skóra jest miejscem uczulenia na pokarmy. 

Dowiedziono także, że niedobór witaminy D wiąże się z uczuleniem pokarmowym, a także alergią pokarmową. Niemowlęta urodzone w Australii z niedoborem witaminy D
zwiększyły prawdopodobieństwo alergii na jajka i orzechy ziemne w późniejszym okresie. Częstotliwość alergii czy nagłej anafilaksji pokarmowej jest większa na wyższych szerokościach geograficznych, gdzie intensywność UVB w miesiącach jesiennych i zimowych jest niewystarczająca dla odpowiedniej syntezy witaminy D. Niska zawartość witaminy D powoduje upośledzoną funkcję bariery krew – mózg, zmienia skład mikrobiologiczny jelit, a także predysponuje osobę do reakcji alergicznej.

Jakie mogą być objawy alergii krzyżowej?

Objawy alergii krzyżowej są charakterystyczne dla alergii szybkiej, a są to między innymi: zaczerwienienie i pieczenie skóry, opuchlizna, obrzęk języka, nagły ból brzucha, wymioty, biegunka, skurcz oskrzeli, a w najgorszym przypadku wstrząs anafilaktyczny. Objawy mogą pochodzić również ze strony układu pokarmowego – mogą to być niestrawności z górnego odcinka przewodu pokarmowego, takie jak nudności, odbijania, zgaga czy uczucie przepełnienia w nadbrzuszu po posiłku, lub też dolegliwości ze strony dolnego odcinka przewodu pokarmowego, między innymi wzdęcia brzucha czy zmiana rytmu wypróżnień.

Uczulenie na białko mleka krowiego może nieść ryzyko wystąpienia alergii krzyżowej na mleko kozie, dlatego w praktyce zastąpienie jednego drugim może nie zniwelować przykrych objawów.

Po wykluczeniu potencjalnych chorób poszukujemy innych przyczyn wyżej wymienionych objawów. Diagnozuje się ją na podstawie obserwacji i objawów oraz wykonując testy na alergię IgE-zależną, z oceną dodatkowego parametru, jakim jest właśnie alergia krzyżowa. Niestety, nie ma jednoznacznej metody na alergię krzyżową. Dlatego tak ważny jest monitoring i obserwacja objawów.

Różnorodne objawy i dolegliwości pozostające w związku przyczynowo‑skutkowym wynikającym ze spożycia pokarmów odmiennego pochodzenia zmuszają chorych do szukania pomocy u dietetyków i lekarzy wielu specjalności. Częstą przyczyną wspomnianych objawów może być właśnie alergia lub nietolerancja pokarmowa. Warto te przyczyny rozpoznać, odróżnić i podjąć odpowiednie postępowanie dietetyczne, bowiem dolegliwości z nimi związane obniżają jakość życia oraz funkcjonowanie nawet na płaszczyźnie społecznej. 

Zespoły kliniczne i pokarmowe

Reakcje krzyżowe mogą doprowadzić do powstania zespołów klinicznych. Najbardziej znany jest zespół pyłkowo-pokarmowy, którego przyczyną jest zjedzenie produktów reagujących krzyżowo przez osobę uczuloną na pyłki roślin. Stwierdzono, że najistotniejsze klinicznie są zespoły: brzoza – owoce, brzoza – bylica – seler – przyprawy, trawy – seler – marchew, drzewa – orzech laskowy, bylica – musztarda, a także często wspominany zespół wieprzowina – sierść kota.

Warto również podkreślić znaczenie kliniczne zespołów pokarmowych. Niektóre pokarmy mogą nasilać objawy alergii pokarmowej na inne grupy produktów. W tabeli 1 pokazane zostały najważniejsze alergeny wziewne i pokarmowe reagujące krzyżowo, tabela 2 przedstawia reakcje krzyżowe na alergeny pochodzenia zwierzęcego i roślinnego, a w tabeli 3 znajdziemy ryzyko wystąpienia objawów klinicznych spowodowanych taką reakcją.

Uczulenie na białko mleka krowiego może nieść ryzyko 
wystąpienia alergii krzyżowej na mleko kozie, dlatego w praktyce zastąpienie jednego drugim może nie zniwelować przykrych objawów.

Należy jednak pamiętać, że nie każda osoba uczulona na dany pokarm reaguje krzyżowo z alergenami pochodzącymi z podobnego źródła. Dlatego też mamy tak duży problem z diagnozowaniem alergii krzyżowych. Co ciekawe, niektóre produkty są termolabilne (wrażliwe na ciepło), a zatem gotowanie podejrzanego produktu spożywczego może zmniejszać objawy. Do termolabilnych pokarmów należą m.in. jabłko, kiwi czy pomidor, co oznacza, że po podgrzaniu zwiększa się tolerancja tych produktów.

Diagnostyka reakcji krzyżowych

Diagnostyka reakcji pokarmowej powiązanej z alergią krzyżową opiera się na następujących kryteriach: 

• wywiad z pacjentem,
• obecność reakcji alergicznej (po wykonaniu testów pokarmowych, wziewnych, skórnych lub specyficznych IgE),
• doustne testy prowokacyjne. 

Tab. 1. Najważniejsze alergeny wziewne i pokarmowe reagujące krzyżowo
Alergen wziewny	Alergen pokarmowy
Olcha, brzoza, leszczyna	Rumianek, owoce pestkowe (jabłko, gruszka, śliwka, brzoskwinia), banan, kiwi, liczi, mango, pomarańcza,  surowa marchewka, surowy ziemniak, soja, seler, surowy pomidor, anyż, curry, papryka, pieprz, kminek, kolendra, orzechy, lateks
Bylica	Ambrozja, rumianek, złocień, słonecznik, owoce pestkowe (jabłko, gruszka, śliwka, brzoskwinia), kiwi, mango, groch, surowa marchewka, seler, surowy pomidor, anyż, curry, koper, papryka, pieprz, kminek, kolendra, orzechy – głównie ziemne, lateks
Trawy i zioła	Słonecznik, owoce pestkowe (jabłko, gruszka, śliwka, brzoskwinia), kiwi, melon, seler, surowy pomidor, cebula, mąki (żytnia, pszenna, owsiana), ryż, lateks
Roztocza	Małże, krewetki, skorupiaki

 

Tab. 2. Reakcje krzyżowe na alergeny pochodzenia zwierzęcego i roślinnego
Pochodne alergenu	Pokarm	Reakcja krzyżowa	Odsetek reagujących
Zwierzęce	Jajo kurze Mleko krowie Mleko krowie Cielęcina/wołowina Ryby	Mięso kurze Cielęcina/wołowina Mleko kozie Jagnięcina Inne gatunki ryb	< 5% ok. 10% ok. 90% ok. 50% > 50%
Roślinne	Orzechy arachidowe Soja Pszenica Orzechy arachidowe Orzechy włoskie	Rośliny strączkowe (bez soczewicy) Rośliny strączkowe Inne zboża Orzechy Inne orzechy	< 10% < 5% ok. 25% ok. 35% > 50%

 

Tab. 3. Ryzyko wystąpienia objawów klinicznych spowodowanych reakcją krzyżową
Czynnik alergizujący	Reakcja krzyżowa	Ryzyko [%]
Mleko krowie	Mleko kozie	92
Mięczaki/skorupiaki	Inne owoce morza	75
Łosoś	Inne ryby	50
Orzechy włoskie	Inne orzechy	37
Orzeszki arachidowe	Inne rośliny strączkowe	35
Pszenica	Inne zboża	20
Lateks	Kiwi, banan, awokado	35

 

Tab. 4. Przykładowe zastosowanie rotacji
Warzywa psiankowate  (papryka, ziemniaki, bakłażan)	Warzywa korzeniowe  (marchew, seler, pietruszka)	Dyniowate: dynia, cukinia, ogórki, melon	Brokuły, brukselka,  kalafior, kapusta
Ziemniaki, bataty	Kasza jaglana	Pseudozboża (gryka)	Zboża: płatki owsiane
Orzechy pekan, orzechy włoskie	Nasiona słonecznika, pestki dyni	Daktyle, wiórki kokosowe	Orzechy nerkowca
Drób, jaja	Wołowina, produkty mleczne	Wieprzowina	Ryby

Badanie w kierunku alergii pokarmowej IgE-zależnej z krwi

U osoby cierpiącej na alergię IgE-zależną układ immunologiczny traktuje neutralne związki – pyłki, pokarmy, roztocza (tzw. alergeny) – jako czynniki patogenne i w konsekwencji uruchamia mechanizmy niezbędne do ich eliminacji. Dochodzi do wytwarzania przeciwciał typu IgE, pobudzających komórki do wydzielania histaminy – substancji będącej mediatorem procesów zapalnych. Badanie polega na oznaczeniu w próbce krwi przeciwciał IgE skierowanych przeciwko dwudziestu alergenom pokarmowym i odpowiedzialnych za występowanie natychmiastowej alergii pokarmowych.

Badania na alergię krzyżową to szeroki temat. Powszechnie znane są testy na alergię IgE-zależną (szybką) i na takie
badania można dostać skierowanie u lekarza alergologa czy pediatry. Wielu lekarzy jednak podczas diagnozowania pacjentów nie bierze pod uwagę alergii opóźnionych, tak zwanych IgG-zależnych. Najczęściej jest tak, że badania na alergię pokarmową opóźnioną pacjenci wykonują na własną rękę, na podstawie objawów. Jaki jednak test wybrać i na co zwracać uwagę podczas wizyty w laboratorium?

• Testy skórne
• Stosuje się je przy diagnozowaniu alergii IgE-zależnej (szybkiej). Polegają na mierzeniu reakcji alergicznej na konkretny produkt na podstawie wielkości odczynu (tak zwanego „bąbla”), który powstaje po kontakcie alergenu ze skórą. Test ten nie wykrywa jednak alergii utajonych (opóźnionych) IgG-zależnych. Nie wykonuje się go także u dzieci poniżej 3. r.ż.
• Testy z krwi
• Ten rodzaj testów stosuje się w obu przypadkach alergii: zarówno IgE-, jak i IgG-zależnej. Należy pamiętać, że panele alergiczne na alergię opóźnioną (IgG-zależną) wykonywane są tylko w specjalistycznych laboratoriach.

Dieta eliminacyjna w alergiach krzyżowych

Długotrwała dieta eliminacyjna, polegająca na ograniczeniach wielu grup pokarmów, może pociągać za sobą ograniczenia przyjmowania makroskładników i składników mineralnych z diety, jednocześnie prowadząc do niedożywienia. Dlatego po wykonaniu odpowiednich testów pokarmowych oraz wziewnych, które umożliwią wykrycie potencjalnych alergenów, można wprowadzić odpowiednią całościową dietoterapię, która będzie uwzględniała dietę eliminacyjną, jednoczesną probiotykoterapię oraz suplementację wspomagającą odbudowę kosmków jelitowych. Takie podejście pozwala często na szybszą poprawę stanu zdrowia i samopoczucia danej osoby, a w niektórych przypadkach całkowite ustąpienie reakcji alergicznej – nawet po kontakcie z alergenem.

Podejście do diety eliminacyjnej różni się w poszczególnych badaniach. Niektóre mówią o eliminacji wszystkich alergenów, po których mogą wystąpić objawy od pierwszego dnia diety. Możemy znaleźć również badania, które mówią o eliminacji pojedynczych pokarmów, i stopniowo zwiększać ich liczbę, aż do ustąpienia objawów. Bez względu na to, jaka metoda zostanie zastosowana, może...