Toksyny środowiskowe – czyli co stale niszczy nasze zdrowie

R e k l a m a 

Toksyny środowiskowe zakłócają pracę układu odpornościowego, nerwowego i hormonalnego, a tym samym przyczyniają się do powstania zaburzeń metabolicznych i układowych, m.in. cukrzycy, otyłości, chorób serca, nadciśnienia tętniczego, raka, autyzmu, udaru mózgu, choroby Alzheimera, czy choroby Parkinsona[1]. Ponadto nadmierne przeciążenie organizmu syntetykami przyczyniło się do powstania nowych jednostek chorobowych[2]–[6]. W 1983 r. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO, World Health Organization) wprowadziła termin syndromu chorego budynku (SBS, sick building syndrome), a 3 lata później pojęcie idiopatycznej nietolerancji środowiskowej (IEI, idiopathic environmental intolerance)[7]. Określenie to jest czasem zastępowane inną nazwą: multiple chemical sensivity (MCS), czyli wielo-czynnikową nadwrażliwością na czynniki chemiczne, których źródłem są zazwyczaj substancje syntetyczne. Idiopatyczna nietolerancja środowiskowa manifestuje się różnorodnymi objawami somatycznymi, które pojawiają się w odpowiedzi na niskie dawki czynników środowiskowych, a u których podstaw nie ma zmian organicznych[8]. W istnienie tych dolegliwości nie wierzy wielu lekarzy, a status wymienionych syndromów pozostaje kontrowersyjny od wielu lat. Czasami klasyfikowane są jako diagnozy pseudomedyczne, a jako czynnik ryzyka wskazany został efekt nocebo, czyli negatywnego przekonania co do stanu swojego zdrowia, prowadzącego do fizycznych objawów chorobowych. Rośnie jednak liczba badań przedstawiających zależność pomiędzy przeciążeniem toksynami chemicznymi, a pojawieniem się MCS. Wzrasta także liczba osób cierpiących na to schorzenie.
 

Klasyfikacja toksycznych związków chemicznych

Nie istnieje jedna klasyfikacja mająca zastosowanie do całego spektrum substancji chemicznych. Uwzględniają one bowiem zarówno właściwości chemiczne i biologiczne związku chemicznego, jak i skutki zdrowotne narażenia na niego, a są sporządzane na podstawie: (1) źródła substancji toksycznych; (2) stanu fizycznego (substancje toksyczne w stanie gazowym, ciekłym, stałym); (3) organu/układu docelowego (substancje neurotoksyczne, hepatotoksyczne, nefrotoksyczne, pulmotoksyczne, hematotoksyczne, dermatotoksyczne); (4) charakteru chemicznego/struktury substancji toksycznych (metale, niemetale, kwasy, zasady itp.); (5) toksyn organicznych; (6) zachowania substancji chemicznej (substancje lotne, metale, metaloidy itp.); (7) rodzaju toksyczności (ostra, podostra, przewlekła itp.); (8) skutków zdrowotnych (substancje rakotwórcze, mutagenne, teratogeny, klastogeny); (9) zastosowania (środki owadobójcze, grzybobójcze, chwastobójcze, dodatki do żywności itp.); czy też (10) mechanizmu działania.

Główne źródła toksyn środowiskowych

Syntetyczne związki chemiczne produkowane są na dużą skalę. W latach 1930–2000 ich światowa produkcja wzrosła z 1 do 400 mln ton rocznie9. Od 1976 r. Amerykańskie Centrum Zwalczania i Zapobiegania Chorobom (CDC, The U.S. Centers for Disease Control and Prevention) rozpoczęło analizę związków toksycznych pod kątem zagrożenia dla zdrowia ludzkiego. W organizmie ludzi znaleziono do 300 syntetyków, m.in. dichlorodifenylotrichloroetan (DDT), bisfenol A (BPA), pestycydy, dioksyny i ftalany. Z uwagi na szeroki zakres tematu, poniższy artykuł skupia się tylko na kilku grupach toksyn środowiskowych. 

Pestycydy

Jedną z największych grup zanieczyszczeń środowiska są pestycydy. Każdego roku na całym świecie używa się około 2,5 mln ton tych substancji chemicznych: 40% z nich to herbicydy, 17% – insektycydy i 10% – środki grzybobójcze. Stosowanie pestycydów budzi wiele obaw dotyczących ochrony środowiska. Ponad 98% pestycydów z oprysków dociera do miejsca przeznaczenia innego niż punkt docelowy i utrzymuje się w nim przez lata jako źródło zanieczyszczenia powietrza, wody i gleby[10]. Zgromadzone w glebie przez dziesiątki lat pestycydy łatwo przedostają się do domów i mieszkań, gdzie występują pod postacią pyłu domowego[11]. Szacuje się, że ilość stosowanych pestycydów do ochrony upraw wzrośnie w związku z rosnącą liczbą ludności na świecie i potrzebą zwiększenia dostaw żywności. Podczas gdy pestycydy wpływają na wzrost produkcji rolnej, to bioakumulacja w łańcuchu pokarmowym staje się zagrożeniem dla istot żywych. Związki te mają bowiem zdolność kumulowania się w organizmie człowieka. Ich obecność stwierdzono już w latach 70. XX w. w tkance tłuszczowej[12], a wyniki licznych badań naukowych wykazały trwałe pozostałości pestycydów w mleku matki[13]. 

Plastik i dodatki z tworzyw sztucznych

Dodatki z tworzyw sztucznych, takie jak ftalany, bisfenol A(BPA) lub polibromowane etery difenylowe (PBDE), są związkami chemicznymi, które są powszechnie dodawane do plastiku w celu zwiększenia ich elastyczności, przejrzystości i trwałości. Fta...