Bodźcem do uruchomienia odruchu kaszlowego jest drażnienie zlokalizowanych w drogach oddechowych i płucach mechano- lub chemoreceptorów. Czynnikiem drażniącym w przypadku tych pierwszych może być ciało obce, skurcz mięśni gładkich czy obrzęk śluzówki oskrzeli. Chemoreceptory reagują natomiast na związki chemiczne lub mediatory zapalne. Odruch kaszlu może być również generowany przez bodźce działające poza układem oddechowym, wzbudzane przez drażnienie przełyku, błony śluzowej żołądka lub przewodu słuchowego zewnętrznego (za pośrednictwem nerwu błędnego)2. Biorąc pod uwagę charakter kaszlu, można go klasyfikować jako suchy lub produktywny. Ten ostatni jest powiązany z odkrztuszaniem plwociny (tzw. kaszel mokry lub wilgotny). W zależności od długości utrzymywania się objawów wyróżniamy kaszel ostry, przedłużający się oraz przewlekły. Szczególnym rodzajem kaszlu jest tzw. kaszel poinfekcyjny, który jest związany z uszkodzeniem nabłonka oddechowego na skutek aktywności drobnoustrojów, w konsekwencji czego następuje nasilenie wrażliwości receptorów kaszlowych oraz wtórna nadreaktywność oskrzeli1. W warunkach prawidłowych niewielka ilość śluzu jest wydzielana do światła dróg oddechowych w sposób nieuświadomiony. Jest ona transportowana przez nabłonek rzęskowy w kierunku krtani, a następnie połykana. Zarówno ostre, jak i przewlekłe choroby układu oddechowego mogą powodować zwiększenie wydzielania śluzu oraz zmianę jego właściwości. Gdy ilość i właściwości śluzu uniemożliwiają jego efektywny transport oraz usuwanie, pojawia się kaszel, którego zadaniem jest wsparcie transportu śluzu z dolnych do górnych dróg oddechowych, w tym gardła i jamy ustnej3. Infekcje wirusowe górnych lub dolnych dróg oddechowych są najczęstszymi przyczynami kaszlu ostrego, stanowią one tutaj aż 80% czynników etiologicznych4. Kaszel, obok kichania i mówienia, jest także jedną z podstawowych dróg transmisji wirusowych czynników infekcyjnych wśród ludzi. Wirusy jako obligatoryjne pasożyty wewnątrzkomórkowe uszkadzają komórki nabłonka oddechowego i indukują odczyn zapalny. Zwiększają przepuszczalność naczyń oraz powodują zmiany wysiękowe. Dodatkowo konsekwencją wystąpienia infekcji wirusowej mogą być nadkażenia bakteryjne. Nadreaktywność oskrzeli ułatwia kolonizację oraz inwazję uszkodzonego miejsca przez bakterie bytujące w górnych drogach oddechowych5. Leki pochodzenia roślinnego stosowane w pulmonologii, mające znaczenie w fitoterapii kaszlu, można podzielić na kilka kategorii. Należą do nich środki wykrztuśne (ułatwiające usunięcie zalegającej wydzieliny oskrzelowej), powlekające i nawilżające oraz przeciwkaszlowe. Pomocne mogą być także środki spazmolityczne znoszące lub osłabiające skurcz mięśni gładkich oskrzeli. Do innych roślinnych remediów, które mogą stanowić tutaj wsparcie, należą środki antyseptyczne (hamujące rozwój wirusów oraz bakterii), immunostymulujące, przeciwzapalne, a nawet antyoksydacyjne6. W niniejszym artykule skupiono się głównie na działaniach wykrztuśnym, nawilżającym oraz przeciwkaszlowym, które wydają się mieć największe znaczenie w fitoterapii kaszlu. Zwrócono także uwagę na jednoczesne działanie przeciwwirusowe omawianych preparatów. Z uwagi na wąskie ramy niniejszego artykułu ten ostatni wątek został zaprezentowany zaledwie w zarysie, z pewnością wymaga on osobnego opracowania.
POLECAMY
SUROWCE POWLEKAJĄCE I NAWILŻAJĄCE DROGI ODDECHOWE (REMEDIA MUCILAGINOSA)
Do często stosowanych roślin w fitoterapii kaszlu należą...
