Kofeina – niedoceniony stymulant układu nerwowego i funkcji poznawczych

Kofeina (1,3,7-trimetyloksantyna) jest jednym z kluczowych bioaktywnych składników nasion kawy. To naturalny alkaloid purynowy, który razem z teofiliną (1,3-dimetyloksantyna), teobrominą (3,7-dimetyloksantyna) i paraksantyną (1,7-dimetyloksantyna) należy do grupy metyloksantyn. Do innych związków aktywnych biologicznie obecnych w nasionach kawy zaliczyć należy trygonelinę (alkaloid pirydynowy), diterpeny, kwasy chlorogenowe (CGA), tokoferole, kwasy hydroksycynamonowe czy flawonole.
Stężenie kofeiny w ziarnach zielonej kawy różni się w zależności od gatunku: kawa robusta (Coffea canephora) zawiera ok. 2,2–2,8% kofeiny, natomiast arabica (Coffea arabica) ok. 0,6–1,2%. Proces prażenia nasion nie wpływa istotnie na zawartość kofeiny. Alkaloid ten występuje także w liściach krzewu herbacianego (Camelia sinensis), ostrokrzewu paragwajskiego (Ilex paraguaiensis), kakao (Theobroma cacao), zarodkach nasion koli (Cola vera) oraz w ponad 60 innych gatunkach roślin. Zawartość alkaloidu różni się w zależności od sposobu przygotowania naparu, preferowanej mocy, gatunku rośliny i marki produktu.
Pobudzający wpływ kofeiny na ośrodkowy układ nerwowy jest znany i praktykowany od stuleci. W XIX w. znanym konsumentem i propagatorem spożycia kawy był m.in. Honoré De Balzac. Obecnie uważa się, że kofeina jest najczęściej przyjmowanym środkiem psychostymulującym na świecie, spożywanym głównie w postaci napoju sporządzanego z palonych, a następnie zmielonych nasion kawowca. Zakres stężenia kofeiny wynosi od ok. 0,01 (dla kawy bezkofeinowej) do 19,9 mg/g (kawa włoska) (tab. 1). Jednak większość palonych ziaren kawy zawiera ok. 10–12 mg kofeiny/g.
Ze względu na działanie pobudzające i potencjalne prokognitywne kofeina należy do grupy substancji poprawiających funkcje poznawcze. Oprócz kofeiny istnieją inne substancje należące do tej heterogenicznej grupy, np. substancje zawarte w Ginkgo biloba lub żeń-szeniu.

Farmakokinetyka kofeiny

Kofeina podlega szybkiej i prawie całkowitej absorpcji (99%, 29 ± 8 min) z żołądka (20%) i jelita cienkiego (80%). Udowodniono również znaczącą rolę błony śluzowej jamy ustnej w procesie wchłaniania. Ze względu na brak efektu pierwszego przejścia dla alkaloidów ich wchłanianie jest niezależne od drogi podania, wieku, płci czy stanu zdrowia. Kofeina jest szybko dystrybuowana do większości tkanek i narządów. Proces ten jest zależny od jej zawartości w osoczu, przy średniej objętości dystrybucji rzędu 0,6–1,06 l/kg.
Ponieważ kofeina łatwo przekracza bariery wewnątrzkomórkowe (ze względu na charakter hydrofobowy), w tym barierę krew–mózg i łożyskową, jest wykrywalna...