Kofeina – niedoceniony stymulant układu nerwowego i funkcji poznawczych

Naturoterapia kliniczna

Kawa to jeden z najpopularniejszych napojów spożywany na całym świecie w ilości ok. 1,6 mld filiżanek dziennie. Biorąc pod uwagę jej powszechne spożycie, chroniczna ekspozycja na kawę jest szeroko badana przez ostatnie dziesięciolecia. Co ciekawe, chociaż niektóre doniesienia ostrzegają przed nadmiernym spożyciem tego napoju, badania nad jej umiarkowanym przyjmowaniem wskazują głównie na prozdrowotne skutki i korelację ze zmniejszoną śmiertelnością. Przykładowo, istnieje wyraźny związek między korzyściami zdrowotnymi wynikającymi z umiarkowanego spożycia kawy, takimi jak mniejsza częstość występowania cukrzycy typu 2, choroby Parkinsona czy redukcja stanu zapalnego leżącego u podstaw astmy. Ponadto – jak wskazują najnowsze wyniki badań – istnieje mniejsze ryzyko spadku funkcji poznawczych u osób spożywających większe ilości kawy i/lub herbaty w porównaniu z grupą kontrolną.

Kofeina (1,3,7-trimetyloksantyna) jest jednym z kluczowych bioaktywnych składników nasion kawy. To naturalny alkaloid purynowy, który razem z teofiliną (1,3-dimetyloksantyna), teobrominą (3,7-dimetyloksantyna) i paraksantyną (1,7-dimetyloksantyna) należy do grupy metyloksantyn. Do innych związków aktywnych biologicznie obecnych w nasionach kawy zaliczyć należy trygonelinę (alkaloid pirydynowy), diterpeny, kwasy chlorogenowe (CGA), tokoferole, kwasy hydroksycynamonowe czy flawonole.
Stężenie kofeiny w ziarnach zielonej kawy różni się w zależności od gatunku: kawa robusta (Coffea canephora) zawiera ok. 2,2–2,8% kofeiny, natomiast arabica (Coffea arabica) ok. 0,6–1,2%. Proces prażenia nasion nie wpływa istotnie na zawartość kofeiny. Alkaloid ten występuje także w liściach krzewu herbacianego (Camelia sinensis), ostrokrzewu paragwajskiego (Ilex paraguaiensis), kakao (Theobroma cacao), zarodkach nasion koli (Cola vera) oraz w ponad 60 innych gatunkach roślin. Zawartość alkaloidu różni się w zależności od sposobu przygotowania naparu, preferowanej mocy, gatunku rośliny i marki produktu.
Pobudzający wpływ kofeiny na ośrodkowy układ nerwowy jest znany i praktykowany od stuleci. W XIX w. znanym konsumentem i propagatorem spożycia kawy był m.in. Honoré De Balzac. Obecnie uważa się, że kofeina jest najczęściej przyjmowanym środkiem psychostymulującym na świecie, spożywanym głównie w postaci napoju sporządzanego z palonych, a następnie zmielonych nasion kawowca. Zakres stężenia kofeiny wynosi od ok. 0,01 (dla kawy bezkofeinowej) do 19,9 mg/g (kawa włoska) (tab. 1). Jednak większość palonych ziaren kawy zawiera ok. 10–12 mg kofeiny/g.
Ze względu na działanie pobudzające i potencjalne prokognitywne kofeina należy do grupy substancji poprawiających funkcje poznawcze. Oprócz kofeiny istnieją inne substancje należące do tej heterogenicznej grupy, np. substancje zawarte w Ginkgo biloba lub żeń-szeniu.

POLECAMY

Ryc. 1. Struktura chemiczna głównych związków bioaktywnych obecnych w nasionach kawy: kofeiny (a), trygoneliny (b) i teofiliny (c)
Źródło: Franke i Bagusat, 2015; Schuster i Mitchell, 2019. Źródło: Burdan, 2015

Farmakokinetyka kofeiny

Kofeina podlega szybkiej i prawie całkowitej absorpcji (99%, 29 ± 8 min) z żołądka (20%) i jelita cienkiego (80%). Udowodniono również znaczącą rolę błony śluzowej jamy ustnej w procesie wchłaniania. Ze względu na brak efektu pierwszego przejścia dla alkaloidów ich wchłanianie jest niezależne od drogi podania, wieku, płci czy stanu zdrowia. Kofeina jest szybko dystrybuowana do większości tkanek i narządów. Proces ten jest zależny od jej zawartości w osoczu, przy średniej objętości dystrybucji rzędu 0,6–1,06 l/kg.
Ponieważ kofeina łatwo przekracza bariery wewnątrzkomórkowe (ze względu na charakter hydrofobowy), w tym barierę krew–mózg i łożyskową, jest wykrywalna...

Pozostałe 90% treści dostępne jest tylko dla Prenumeratorów

Co zyskasz, kupując prenumeratę?
  • 6 wydań czasopisma "Naturoterapia w praktyce" w roku + wydania specjalne
  • Nielimitowany dostęp do całego archiwum czasopisma
  • Dodatkowe artykuły i filmy
  • ...i wiele więcej!

Przypisy

    POZNAJ PUBLIKACJE Z NASZEJ KSIĘGARNI