Otyłość i choroby z nią związane

Wzrostowi spożycia żywności sprzyja chociażby jej wysoka gęstość energetyczna3, wyrażona jako liczba kalorii dostarczana przez jednostkę masy (objętości) produktu lub posiłku4. Gęstość energetyczną żywności kształtuje przede wszystkim zawarta w niej woda, błonnik pokarmowy, cukier oraz tłuszcz5. Gęsta energetycznie żywność (np. chipsy, mały batonik czekoladowy) spożywana w nadmiarze tylko w niewielkim stopniu zaspokaja głód6, 7. Dzieje się tak dlatego, że mała objętościowo, aczkolwiek kaloryczna żywność słabo rozciąga ściany żołądka, czego konsekwencją jest brak uczucia sytości i dalsze przyjmowanie pokarmu4. Ponadto tłuszcz dodawany do żywności poprawia jej walory smakowe, co również sprzyja przejadaniu się4. Tym samym tzw. dieta zachodnia, ze znacznym udziałem żywności przetworzonej, z małym udziałem warzyw i owoców, uważana jest za dietę mało sytną i indukującą pojawienie się nadwagi i otyłości5. Obserwacje te zostały potwierdzone w metaanalizie przeprowadzonej przez Rouhani i wsp., w której dowiedziono istnienia dodatniej zależności korelacyjnej pomiędzy spożyciem żywności o wysokiej gęstości energetycznej a wzrostem masy ciała w różnych grupach populacyjnych8. Z kolei dietami polecanymi w kontroli masy ciała o stosunkowo niskiej gęstości energetycznej jest dieta śródziemnomorska i dieta DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension)6. Zalecenia diety śródziemnomorskiej uwzględniają spożycie warzyw, owoców, oliwy z oliwek, ryb morskich, produktów zbożowych z pełnego przemiału9. Z kolei wytyczne żywieniowe dla diety DASH zakładają spożywanie owoców i warzyw, najlepiej w formie nieprzetworzonej, pełnoziarnistych produktów zbożowych oraz niskotłuszczowego nabiału. Dieta DASH ogranicza dodatek soli do przygotowywanych posiłków i spożycie przetworzonej żywności będącej jej źródłem10. Otyłość może być również uwarunkowana genetycznie, jednak warto zwrócić uwagę, że zazwyczaj dziedziczone są jedynie predyspozycje do wystąpienia otyłości, które mogą się ujawnić lub nie w zależności od środowiska, w jakim przebywamy, i jakie nawyki żywieniowe oraz postawy wobec żywności, żywienia i stylu życia od niego przejmiemy11. Ponadto nadmierny pobór energii w stosunku do potrzeb organizmu może być wynikiem skomplikowanych mechanizmów psychologicznych m.in. zaburzone mechanizmy samokontroli i nieumiejętne radzenie sobie ze stresem, a przyjmowanie znacznej ilości pożywienia nierzadko służy zaspokajaniu wielu, nie zawsze uświadomionych potrzeb11, np. potrzeby bezpieczeństwa, potrzeby miłości i przynależności oraz potrzeby szacunku i uznania.

OTYŁOŚĆ

Otyłość jest chorobą uwarunkowaną nadmiernym gromadzeniem w organizmie tkanki tłuszczowej powyżej wartości prawidłowych, tzn. powyżej 25% w przypadku mężczyzn i 35% w przypadku kobiet12. Występowanie nadwagi i otyłości można ocenić na podstawie prostego wskaźnika masy ciała BMI (body mass index). Oblicza się go, dzieląc masę ciała (w kilogramach) przez wzrost do kwadratu (w metrach). Prawidłowa masa ciała występuje wówczas, gdy wskaźnik BMI mieści się w przedziale 18,5–24,9 kg/m2, nadwagę rozpoznajemy, gdy wskaźnik ten przekracza 25 kg/m2. Na podstawie wskaźnika BMI rozróżnia się trzy stopnie otyłości12: otyłość I stopnia – wartość BMI jest między 30,0 a 34,9 kg/m2, otyłość II stopnia – wartości BMI mieszczą się w granicach między 35,0 a 39,9 kg/m2 i otyłość III stopnia – z wartościami BMI powyżej 40,0 kg/m2. Należy pamiętać, że w pewnych warunkach wzrost masy ciała może być podyktowany wzrostem zawartości w ciele tzw. beztłuszczowej masy ciała, przy względnie niskiej zawartości masy  tkanki tłuszczowej. Sytuacja ta występuje wówczas, gdy trening skierowany jest na wzrost masy...