Zastosowanie pokrzywy w zaburzeniach metabolicznych

W rodzaju Urtica (pokrzywa) sklasyfikowanych jest obecnie 53 oficjalnych gatunków1, 2, choć na weryfikację oczekuje nowych 196 proponowanych. Do najczęściej występujących w Polsce należą pokrzywa zwyczajna (Urtica doica L.) 
oraz pokrzywa żegawka (Urtica urens L.). Oba gatunki mają znaczenie terapeutyczne, a ich przetwory znajdują zastosowanie zarówno w tradycyjnej medycynie ludowej, jak i w nowoczesnym ziołolecznictwie oraz homeopatii. Co więcej, w zależności od siedliska, w jakim występuje w danym miejscu na świecie pokrzywa, wytwarza ona szereg odmian niejednokrotnie znacznie różniących się np. kształtem liści czy kwiatów.

Pokrzywa a jasnota

Co ciekawe, wielokrotnie w trakcie prowadzenia warsztatów zielarskich spotykałem się z klasyfikowaniem jako pokrzywy jasnoty białej i jasnoty purpurowej, nazywanych przez uczestników warsztatów „pokrzywami nieparzącymi”. O ile jeszcze pierwszy gatunek jest rzeczywiście podobny do pokrzywy zwyczajnej (zwłaszcza krojem liści), o tyle jasnota purpurowa jest już mocno różniącą się rośliną nawet w ogólnym kroju. Jest bowiem znacznie mniejsza od pokrzywy zwyczajnej, a jej liście nie są tak wysmukłe jak u pokrzywy zwyczajnej. Ponieważ jednak jasnota biała ma liście podobne do pokrzywy zwyczajnej, a kwiaty jasnoty purpurowej i jasnoty białej są do siebie bardzo podobne, może per analogiam powiązano jasnotę purpurową z pokrzywą zwyczajną? Jak więc rozróżnić jasnotę od pokrzyw? Warto zapamiętać jeden kluczowy szczegół: pokrzywa zwyczajna i pokrzywa żegawka są wiatropylne (ich kwiaty są zielonkawe, nie mają przyciągać owadów), zaś jasnota biała i jasnota purpurowa – owadopylne (kolor kwiatów odpowiada kolorowi w nazwie gatunku).

Występowanie

Pokrzywy jako rodzaj występują w większości siedlisk lądowych na Ziemi, będąc w nich z reguły gatunkami pospolitymi, klasyfikowanymi często jako pospolite chwasty. W Polsce pokrzywa zwyczajna (bardziej pospolita od pokrzywy żegawki) zasiedla zarówno środowiska leśne przejrzystych lasów liściastych, jak i siedliska ruderalne (np. przydroża). Lubi glebę bogatą w azot, w pewnym sensie więc po bujności wzrostu pokrzywy na danej glebie możemy wnioskować o jej zasobności w ten pierwiastek. Z racji swojej odporności na skażenie gleby metalami ciężkimi jest w stanie rosnąć na glebach poprzemysłowych, na których większość roślin wyższych nie jest w stanie nawet wykiełkować – choć do tematu zbioru pokrzywy w takich miejscach jeszcze nawiążę dalej.

Chroni i rozpędza burze…

Nie dziwi więc znajomość ich właściwości terapeutycznych w przeważającej liczbie ludowych praktyk ziołoleczniczych całego świata. Równie ciekawym aspektem roli tej rośliny w folklorze jest szereg rytuałów i wierzeń związanych z tym cennym zielem3. Przypisywano jej właściwości ochronne przeciw złym mocom (z racji zdolności parzących, a tym samym odstraszających), ozdabiając nią domostwa zwłaszcza w co bardziej „magiczne” dni ludowego kalendarza. Stosowano w różnych zabiegach gospodarskich, mających poprawić m.in. nośność drobiu czy przeciwdziałać kwaszeniu mleka w wymionach krowich. I – tak jak z większością zwyczajów ludowych bywa – także wykorzystanie pokrzywy jako ziela ochronnego zostało zaadaptowane do schrystianizowanej wersji folkloru. Pokrzywa bowiem jest jednym z ziół święconych w wiankach plecionych na święto Matki Bożej Zielnej i Boże Ciało – dym z palonych poświęconych wianków miał mieć działanie ochronne, a nawet rozpędzające chmury burzowe (sic!).

Substancje aktywne

Wracając jednak do tematu działania leczniczego pokrzywy, na początku należałoby się przyjrzeć zawartości w niej poszczegó...