Związki endokrynnie aktywne (EDC) obecne w żywności i środowisku

Większość to substancje pochodzenia antropogenicznego, syntetyczne substancje wykorzystywane w przemyśle lub stanowiące jego produkty uboczne, ale także substancje naturalnie występujące w środowisku, wykazujące potencjał przeciwutleniający. Substancje te nazwano związkami endokrynnie aktywnymi.

Układ hormonalny

Układ hormonalny (in. endokrynny, dokrewny) jest zespołem gruczołów, który za pośrednictwem hormonów bierze udział – wspólnie z układem odpornościowym i nerwowym – w regulacji czynności poszczególnych komórek, tkanek i narządów. Hormony dystrybuowane przez krew docierają do wszystkich komórek organizmu, działając wybiórczo tylko na te komórki, które wyposażone są w specyficzne receptory. Ze względu na ich umiejscowienie w komórce rozróżnia się trzy rodzaje receptorów: błonowy, jądrowy oraz receptor cytozolowy. Hormony steroidowe (np. płciowe, kortykosteroidy) łatwo migrują do wnętrza komórki i tam łączą się ze swoistym receptorem jądrowym.
Od regulacji hormonalnej zależy prawidłowość pracy organów wewnętrznych oraz homeostaza organizmu. W okresie prenatalnym hormony regulują proces organogenezy – czyli proces tworzenia się i rozwoju narządów wewnętrznych, zaś w okresie postnatalnym wpływają na wzrost, rozwój, dojrzewanie płciowe, procesy poznawcze, rozrodczość i inne funkcje życiowe organizmu. Hormony oddziałują na tkanki docelowe w bardzo niskich stężeniach, rzędu nmol/l, a już niewielkie fluktuacje ich poziomu wiążą się z określonym skutkiem biochemicznym i fizjologicznym. Dlatego nawet śladowa obecność w środowisku życia człowieka substancji aktywnych endokrynnie może wpływać na zaburzenie równowagi hormonalnej.

Związki endokrynnie aktywne EDC

Związki endokrynnie aktywne (ang. Endocrine disrupting chemicals, EDC), zwane także: dysruptorami i biomimetykami hormonów – to niejednorodna chemicznie grupa substancji o pochodzeniu naturalnym lub będąca antropogenicznym zanieczyszczeniem, występująca powszechnie w środowisku naturalnym i żywności. Większość substancji zaliczanych do aktywnych hormonalnie wykazuje znaczną oporność na procesy biodegradacji oraz charakter lipofilowy (skłonność do rozpuszczania się w tłuszczach), co oznacza, że w danym ekosystemie mogą ulegać bioakumulacji i sorpcji. Substancje te identyfikowane są niemal we wszystkich elementach środowiska, łącznie z glebą, wodami powierzchniowymi oraz powietrzem atmosferycznym.
Dotychczas sformułowano kilka definicji związków endokrynnie aktywnych. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) są to substancje egzogenne lub mieszaniny substancji, które wpływają na zmianę funkcjonowania układu hormonalnego wywołując niekorzystne skutki w organizmie człowieka, jego potomstwie lub subpopulacji. To właśnie strukturalne podobieństwo do endogennych steroidów wyjaśnia zdolność związków endokrynnie aktywnych do oddziaływania z receptorami hormonów steroidowych, w tym estrogenów, androgenów i progesteronu.
Zgodnie z obecnym stanem wiedzy, istnieje szereg mechanizmów utrudniających powstanie aktywnego kompleksu hormon-receptor lub blokujących przejście sygnału do efektora. Tak działające czynniki zewnętrzne noszą nazwę antagonistów hormonów. Przeciwnie, substancje potęgujące aktywność hormonu lub działające jak hormon pomimo jego nieobecności, nazywamy agonistami. Oprócz wyżej wymienionych, substancje zaburzające funkcjonowanie układu endokrynnego mogą inhibować syntezę endogennych hormonów, modyfikować ich metabolizm lub wpływać na ilość i rozmieszczenie receptorów. Ponadto, substancje...